بیمار محترم آیا فکر کردی علت یبوست شما چیست؟ شاید اگر علت آنرا متوجه شدی بتوانی مشکل را حل کنی.
و من میخواهم خیلی خلاصه علل چند نوع یبوست را برای شما تشریح کنم.
علت یبوست میتواند اولیه یا ثانویه باشد و اولین وظیفه پزشکی که برای درمان یبوست به او مراجعه میکنی رد کردن علل ثانویه یبوست در شما است چون بسیاری از مواقع درمان یبوست ثانویه آسان و پایدار است، هر چند یبوست ثانوی علل مختلف دارد ولی شایع نیست.
و مهمترین علت یبوست ثانوی دارو ها هستند و شما موظف هستید تمام داروهائی را که مصرف میکنید حال چه سنتی و چه داروهائی که به توصیه پزشک مصرف میکنید با خودتان برای بررسی پزشک همراه داشته باشید. از بیماری های ثانوی دیگر توده های داخل روده، بیماری های تیروئید، بیماری های روانپزشکی …… میتوانند علت ثانوی یبوست باشند ولی تکرار میکنم شایعترین علت یبوست، یبوست اولیه است که علت آن مشخص نیست و میتواند از کودکی، جوانی و میانسالی و در سنین کهنسالی آغاز شود.
ومن به دنبال توضیح همین یبوست اولیه در این نوشته هستم یعنی یبوستی که شایع است.
حتما روده بزرگ یا کولون را میشناسید، کولون از فسمت راست و پائین شکم شروع میشود یعنی از محل اپاندیس بطرف بالا حرکت میکند و میرسد به زیر کبد و بعد به طرف چپ تا مجاور طحال و بعد به طرف پائین وحدود کشاله ران چپ بعد به طرف خط وسط و سپس به طرف پائین تا سوراخ مقعد.
ابتدای روده، روده کوچک است و این جایی است که مواد مغذی مفید از آنچه می خورید جذب می شود. روده کوچک ضایعات غذائی را به روده بزرگ یا کولون تحویل یا منتقل می کند. روده بزرگ یک لوله عضلانی به طول ۱۸۰-۱۵۰ سانتیمتراست که مدفوع یا همان تفاله غذا را به راست روده منتقل می کند. با حرکت مدفوع در طول روده بزرگ ، مقدار قابل توجهی از مایعات آن جذب می شوند.
قوام مدفوع به عوامل زیادی بستگی دارد ، مانند: ۱- چه مدت مدفوع در روده بزرگ باقی می ماند ۲- چه مقدار آب از مواد زائد جذب شده است ۳- فرد چه مقدار فیبر و مایعات می خورد. فیبر در سبزیجات، میوه، حبوبات و نان سبوسدار …. وجود دارد و برنج سفید، نان معمولی (لواش، تافتون، تاحدودی بربری، سنگک) و گوشت و ماهی فاقد فیبر است. مدفوع با قوام نرم بهترین و آسانترین مدفوع برای دفع است ، قوام مدفوع باید مشابه خمیر دندان باشد. این سازگاری ممکن است با افزودن فیبر و مایعات به رژیم غذایی شما حاصل شود.
یبوست نوع ۱: یکی از علل یبوست عدم انتقال مواد زائد از سرتاسر کولون به راست روده یا همان انتهای کولون است و در همین نوع یبوست مدفوع بصورت تیله تیله و خشک است و بیشتر بیماران احساس دفع ندارند. البته پزشک بعد از تعدادی از اقدامات ازمایشگاهی به این تشخیص میرسد. من نمیخواهم در مورد این یبوست صحبت کنم چون شایع نیست و درمانش سخت است و گاهی منجر به جراحی روده میشود و من در دوران طبابتم بندرت این دسته یبوست را در بیماری تشخیص داده ام. و اما سه نوع دیگر یبوست داریم که شایع هست و قابل درمان و منظور من بیشتر پرداختن به این سه نوع یبوست است.
یبوست نوع ۲: با حرکات کولون مدفوع وارد راست روده میشود راست روده حدود ۱۰ تا ۱۲ سانتیمتر طول دارد، در حقیت بارانداز یا محل تجمع مدفوع آماده به خروج میباشد. بعد از راست روده کانال مقعد بطول ۳ تا ۴ سانتیمتر قرار گرفته دو عضله اصلی در انتهای کانال مقعد در 1 تا ۳ سانتیمتری سوراخ مقعد وجود دارد که مدفوع باید از آن عبور کند تا از بدن خارج شود ، عضله اسفنکتر داخلی و عضله اسفنکتر خارجی در حقیقت این دو عضله دروازه خروجی روده بزرگ را تشکیل میدهند.
مدفوع در راست روده منتظر است که به اندازه کافی جمع شود تا با فشاری که به دیواره راست روده ایجاد میکند در شخص میل بدفع ایجاد کند و شخص به دستشوئی برود و شرایط مناسب برای دفع کسب کند و با زورزدن بصورت اختیاری عضلات دروازه مقعد را شل کند یعنی دروازه مقعد را باز کند و مدفوع را دفع کند.
برای تفهیم موضوع شما راست روده و کانال مقعد که رویهم میشود حدود ۱۲ تا ۱۴ سانتیمتر را یک خمیر دندان ایستاده تصور کنید مانند تصویر یک. حال اگر شما بخواهید خمیر را از آن خارج کنید اول باید در خمیر دندان را مانند تصویر ۲ و ۳ باز کنید و اگر در را باز نکنید هر چقدر به لوله حاوی خمیر فشار دهید خمیری از آن خارج نمیشود.
عده ای از بیماران که کم هم نیستند دچار همین نوع یبوست هستند که با زورزدن نه اینکه عضلات دروازه مقعد را شل نمیکنند تا در باز شود که بیشتر آنها را می فشارند و در را بسته تر میکنند و همین ها هستند که فکر میکنند انسدادی دارند یا دفع کامل ندارند و مجبور میشوند با انگشت سوراخ مقعد را باز کنند و یا با انگشت مدفوع را خارج کنند که این بیماران پس از تشخیص پزشک باید برای ده جلسه به بیوفیدبک سفارش شوند تا به توانند به اختیار دروازه مقعد را در موقع دفع باز کنند. ومن بنا ندارم در مورد بیوفیدبک صحبت کنم ولی میخواهم عرض کنم که تا ۷۰% این بیماران پس از اقدامات اولیه و با بیوفیدبک شفا پیدا میکنند البته پزشک بعد از تعدادی از اقدامات ازمایشگاهی به این تشخیص میرسد.
یبوست نوع ۳: حال شما درب خمیر دندان را باز کردید باید فشار روی لوله خمیر بیاورید تا خمیر خارج شود و اگر فشار کافی ندهید خمیری خارج نمیشود و باید اضافه کنم بر اساس میزان خمیر داخل لوله خمیر دندان فشار باید بیشتر (اگر خمیر کم باشد) و یا کمتر (خمیر زیاد باشد) باشد. باید عرض کنم بعضی از بیماران بدلیل اینکه فشار مناسب به راست روده وارد نمیکنند دفع مناسب ندارند اما بیشتر این بیماران مشکلی در بازکردن سوراخ مقعد ندارند مثلا فشار کافی نیست چون تنفس آنها شکمی نیست. خاطر نشان میکنم تنفس موقعی مناسب است که با هر نفس کشیدن شکمتان برجسته شود نه اینکه قفسه سینه حرکت کند. برای ارزیابی تنفس خودتان که ایا شکمی هست یا نه با زانوئی که مختصر خم شده و سری که با بالش مختصر بلند شده به پشت روی یک سطح صاف یا روی تخت بخوابید .یک دست خود را روی سینه فوقانی و یک دست را بلافاصله زیر دنده ها روی شکم قرار دهید مانند تصویر زیر.
حالا بارامی از راه بینی نفس بکشید(هوا را بداخل بکشید) ،ملاحظه میکنید دستی که روی شکم است با پر شدن هوا در شکم ببالا حرکت میکند ولی دستی که روی سینه است ثابت میماند. این تنفس درست است یعنی تنفس شکمی است و در دفع به شما کمک میکند ولی اگر دستی که روی شکم است با تنفس حرکت نکند ولی دست روی سینه حرکت کند تنفس شما سینه ای و مانع دفع مناسب میشود. شکم که برجسته شود و شما هم زور بزنید فشار داخل شکم به عقب و پائین منتقل میشود و مدفوع راست روده را به بیرون هدایت میکند. وقتی از دستشوئی فرنگی استفاده میکنیم، در موقع دفع زور مناسب ایجاد نمیشود و باید زیر پائی استفاده کنیم و ارنجها را روی زانوها قرار دهیم تا زور مناسب برای راندن مدفوع از سوراخ مقعد داشته با شیم مانند شکل ۶ این افراد با تمهیدات جزئی و اصلاح روش ها در دستشوئی فرنگی هم میتوانند دفع مناسب داشته باشند. ولی بالترین زور شکم شما در دستشوئی ایرانی ایجاد میشود.
و اما یبوست نوع ۴: فکر کنید دروازه مقعد بخوبی باز شد و در دستشوئی ایرانی یا فرنگی با رعایت اصول، زور مناسب ایجاد کردید ولی اگر تغذیه شما بدون فیبر یا تفاله باشد و آب کافی میل نکرده باشید مدفوعی نخواهید داشت مثل انست در لوله خمیر دندان خمیری نباشد و هر چقدر آن را بفشارید چیزی خارج نمیشود مانند شکل ۵ در نتیجه با زور زیاد از راست روده خالی چیزی خارج نمیشود. فیبر به انتقال مواد زائد از طریق روده بزرگ کمک می کند چون فیبر توسط بدن انسان قابل هضم نمیباشد. به عبارت دیگر ، فیبر حجم به مدفوع اضافه میکند و مانع جذب آب از مدفوع میشود . و بسیار مهم است که غذاهائی با فیر کافی مصرف کرد و فیبر مورد نیاز انسان در ۲۴ ساعت ۲۵ تا ۳۵ گرم است . اگر مدفوع شما خیلی شل باشد ، فیبر باعث سفت شدن آنها می شود ، اگر مدفوع شما خیلی سفت باشد ، فیبر باعث نرم شدن آن می شود. البته اگر به میزان کافی آب میل کرده باشید.
پس یک بار دیگر مطالب بالا را مطالعه کنید اگر در سنین جوانی و میانسالی هستید و سالها یبوست دارید سعی کنید تنفس شکمی داشته باشید و از دستشوئی ایرانی استفاده کنید و در صورت اجبار از دستشوئی فرنگی با رعایت شرایط لازم استفاده کنید و سعی کنید به مقدار کافی از غذاهای تفاله دار (سبزی، میوه، نان سبوسدار، حبوبات….) و آب حداقل ۸ لیوان میل کنید و شاید مشکل حل شد و این تمرینات نباید بیشتر از سه ماه هفته طول بکشد و اگر دفع مناسب نداشتید به پزشک مراجعه کنید.
