نوع مدفوع به زمان سپری شدن آن در روده بزرگ بستگی دارد. بعد از اجابت مزاج مدفوعی که مشاهده میشود نتیجه تغذیه ، مایعاتی که مصرف میشود، داروهائی که مصرف میشود و Lifestyle افراد است میتوان از نمودار مدفوع Bristol استفاده کرد و دقت کرد که شکل و قوام مدفوع چه می گوید. و هر انسانی قوام و شکل مدفع خودش را دارد. «منظم بودن و عادی بودن» شاخص یک روده سالم است و این گاهی اشتباه درک میشود. بعضی فکر میکنند منظم بودن یعنی روزانه یک بار دفع داشته باشند، نه، میتواند دفعات دفع بیشتر یا کمتر در رور باشد ولی منظم یا عادی باشد. عادی و منظم بودن دفع، یعنی دفع مدفوعی نرم، که بخوبی شکل گرفته و براحتی دفع شود این میتواند روزی ۱ تا ۳ بار و تا هفته ۳ بار هم بشد.
با عملکرد مناسب روده، انسان باید بتواند:
پس از احساس اولین احساس دفع، مدت کوتاهی آنرا کنترل کند تا بتواند خود را به توالت برساند.
در توالت شرایط مناسب اتخاذ کند.
تا حدود یک دقیقه بعد از نشستن روی توالت ، دفع نسبتا کامل داشته باشد.
دفع مدفوع باید به راحتی و بدون درد باشد و ایده ال آن است در توالت انسان به خودش فشار نیاورد.
در زمان دفع خود را کاملاً خالی کند و لازم نباشد به فاصله کوتاهی بعد از دفع به توالت بر گردد.
بیمار میتواند در موارد زیر مدفوع غیر طبیعی داشته باشد:
- اسهال
- یبوست
- درد شکم
- اسهال به طور متناوب با یبوست
- دردهای پیچشی شکم
- احساس نفخ و گاز
- تهوع و احساس پری
- مدفوع با ذرات شناور و چرب
- سوء جذب
شاید یکی از اولین و بهترین یافته های ما در تاریخچه یبوست مطالعه Bristol stool scale است که در همان ابتدای پرسشنامه Wexner بعد از درج مشخصات بیمار بصورت تصویری آورده میشود .
بیمار با مشخص کردن شکل مدفوع تا حدودی میتواند به ما نوع یبوست خود را تعیین کند که ایا اصلا یبوست دارد، Slow transit است یا Dyssynergic البته این اظهار نظر ها نسبی است و در مراحل بعد اقدامات تکمیلی مانند Anorectal manometry، Colon transit time …. برای تعیین نوع یبوست حتما لازم است.
انتقال سریع روده باعث محدود شدن جذب آب دستگاه گوارش می شود و باعث مدفوع شل یا مایع می شود ، در حالی که مصرف کم مایعات و کندی حرکت روده منجر به جذب زیاد آب می شود و مدفوع سخت تر می شود. انواع ۱ و ۲ و شاید ۳مدفوع غیر طبیعی سخت (و در ارتباط با سایر علائم نشان دهنده یبوست) محسوب می شوند در حالی که انواع ۶ و ۷ مدفوع غیر طبیعی و سست (و همراه با سایر علائم نشان دهنده اسهال) محسوب می شوند. بنابراین ، نوع ۴ و ۵ و شاید ۳ معمولاً “نرمال ترین” مدفوع محسوب می شوند.
خوب بگذارید یک تعریف مختصر از انواع مدفوع داشته باشیم:
Type 1: توده های سخت و مجزا مانند تیله، پشکل گوسفند، این مدفوع باکتری ندارد، مواد جاذب اب ندارد، قطر هر تکه ۱ تا ۲ سانتیمتر ، و بدلیل سخت بودن، هر تکه در موقع خروج درد میدهد، احتمال ایجاد ضایعه و خونریزی توسط این تکه ها در کانال انال است، این مدفوع در انواع یبوست Slow transit، بعد از درمان با انتی بیوتیک و در کسانی که فیبر مصرف نمیکنند دیده میشود. نفخ در این بیماران بدلیل نبود فرمانتاسیون فیبر وجود ندارد .
Type2: سوسیس مانند و ناصاف، همراه با Type 1، ،و تکه ها با مختصری فیبر و باکتری بهم متصل شده.
مدفوع متراکم و ناصاف و سخت است ،تا حدودی مشخصه یبوست اورگانیک است، قطر این مدفوع ۳تا۵ سانتیمتر است و بیشتر ازهمه مخرب ناحیه Anorectal، چون سوراخ مقعد بطور متوسط سه و نیم سانتیمتر است ،در نتیجه موقع خروج مدفوع بیمار نیاز به زور زیاد دارد و این مدفوع میتواند عامل دیورتیکولوز، ،هموروئید و شقاق باشد.
این مدفوع باید بعوض ۷۲ ساعت گاهی تا هفته ها در کولون بوده باشد .این بیماران هم زمان از روده تحریک پذیر نیز رنج میبرند . قبل از تخلیه انتهای روده (با تنقیه و شیاف) ، دادن فیبر مکمل بدلیل نداشتن راه خروج امکان دیورتیکولوز ،انسداد را زیاد میکند.
Type3 :مانند سوسیس ولی با ترک روی مدفوع . تقریبا شبیه Type2 ولی با زمان عبور یک تا دو هفته، میتوان گفت این بیماران دچار یک یبوست نهفته هستند. قطر مدفوع ۲تا۳سانتیمتر امکان نفخ کمتر . دفع منظم است، برای دفع زور بیشتر از طبیعی نیاز هست. این بیماران دچار عوارض مدفوع Type2 مانند هموروئید را میشوند .
Type4 :مانند سوسیس ولی نرم و صاف
این فرم مدفوع برای کسانی که دفع یک بار در روز دارد طبیعی است. قطر مدفوع ۱ تا ۲ سانتی متر است. قطر بیشتر با این قوام نرم بیانگر زمان طولانی حمل و نقل در کولون و یا مقدار زیاد فیبر در رژیم غذایی است.
Type5: ،مدفوع تک تکه ای و نرم با برش واضح در کناره آن که سریع خارج میشود و تمیز میشود و معمولا بعد ازهر وعده غذا دفع میشود و قطر مدفوع یک تا یک و نیم سانتیمتر است.
Type 6: مدفوع خمیر مانند و شل وریش ریش، دفع این نوع مدفوع از چند جنبه دارای مشکل است اول اینکه در حالت اضطرار کنترل آن مشکل است دوم با دستمال توالت براحتی تمیز نمیشود، با آب باید شسته شود و میتوان گفت این نوع مدفوع نسبتا نرمال است ، و در افرادی که دچار کولون Hyperactive، هیپرکالمی، افزایش فشار خون بدلیل استرس، مصرف مواد ادویه دار یا لاگزاتیو هستند بیشتر دیده میشود.
Type7: مدفوع ابکی و بدون مواد جامد، البته این نوع مدفوع در بیماران با اسهال دیده میشود، موضوعی که خارج از محدوده این فصل است.
و بطور خلاصه: مدفوع Type1، Type2، Type3 سخت و متراکم، Type4 و Type5: طبیعی، Type6 مدفوع شل، غیرمعمول و یا کمتر از حد مطلوب، و Type7 اسهال.
در مواردی مانند عود هموروئید یا ترومبوز هموروئید یا عدم توانایی در دفع مدفوع مگر با کمک دست ، مدفوع شل (نوع ۶) قابل قبول است شاید دفع این مدفوع مشکلات خودش را دارد اما شما کدام را انتخاب می کنید خون، درد و یک زخم که درمان نمیشود یا مدفوع شلی که شستشوی آن مشکل است.
مدفوع نباید نوع یک تا سه باشد و نباید خیلی هم شل باشد. مدفوع سخت میتواند کوچک مثل تیله باشد، قطر نرمال داشته باشد یا با قطر بزرگ باشد .
مهم است که بدانیم مدفوع “با قطر کم” برای یک فرد می تواند کوچک و برای یک نفر دیگر بزرگ باشد زیرا اندازه مدفوع با کولیس تعیین نمی شود، بلکه توسط سوراخ و کانال مقعدی تعیین می شود. اگر کانال مقعدی توسط هموروئید بزرگ داخلی، محدود شده باشد، حتی مدفوع کوچک، مانند نوع چهار هم ممکن است دفعش مشکل باشد.
بدون در نظر گرفتن Bristol stool scale مدفوع طبیغی مدفوئی است که براحتی دفع شود و برای شخصی که مشکلی در کانال مقعد ندارد مدفوع طبیعی نوع چهار و برای کسی که هموروئید یا شقاق درکانال انال دارد مدفوع طبیعی نوع ۵ و ۶ است
همانطور که از مقیاس BSS می بینید، مدفوع معمولی لازم نیست مدور باشد چونکه کانال مقعدی واقعا مدور نیست (زمانی که بسته شده است، در واقع مسطح است)، به خصوص اگر هموروئید داخلی بزرگ داشته باشید . بنابراین مدفوع با یک شکل مسطح، خوب است. در واقع، هنگامی که مدفوع شما نوع ۴ است، به این معنی است که شما دردرجه کمی Fecal impaction دارید. هر چند این مدفوع در زمان عبور از کانال مقعدی مسطح میشود.
میتوانیم خلاصه کنیم:
- مدفوع غیرطبیعی هر مدفوعی است که برای دفعش نیاز به فشار دارد و یا در موقع دفع ایجاد فشار در کانال مقعد میکند.
- مدفوع غیرطبیعی ممکن است بسته به میزان مصرف فیبر و فرکانس دفع ، کوچک یا بزرگ باشد.
- مدفوع عادی ممکن است شل یا مختصر شکل گرفته باشد (مانند نوع BSS 5)
- مدفوع عادی از نوع ۴ تا ۶ وکاملا گرد و مدور نیستند.
- مدفوع عادی برای یک نفر ممکن است غیر عادی باشد. درجه طبیعی بودن توسط آناتومی کانال مقعدی تعیین می شود.
- مدفوع عادی بدون افزایش فشار دفع میشود و حتی در موقع دفع آنرا حس نمیکنید
- وقتی آنال کانال مشکل داشته باشد حتی مدفوع طبیعی بسختی دفع شود و شاید نوع ۶ برای این بیماران مدفوع طبیعی باشد.
